Dusubize Bwana Frank Ndamage / Imvaho Nshya.
par Rodriguez Don
Uyu munyamakuru (cyangwa se « umunyampuha ») aherutse kwandika mu « Imvaho Nshya » n°1467 yo kuwa 18 kugeza 24/11/2002 ku byabereye mu rukiko mpuzamahanga i Arusha (Ukwakira 2002), igihe umugabo witwa André Sebatware agiyeyo gutanga icyo bita : « témoignage » mu rubanza rwa Bwana Eliezer Niyitegeka. Maze uwo munyamakuru aza kuvuga, munyandiko ye, ibintu biteye ubwoba ku muntu uzi amateka y’u Rwanda, kuko yihaye no kuvuga ibyo muli 1959. Turibaza ko uwo « munyampuha » yali ataranavuka, maze yiha kubirusha uwali ahahagaze.
Turababaye cyane kubera ko
amagambo avugwa mu gihugu cy’u Rwanda rw’ubu yerekana neza ko « ubwiyunge »
bw’Abanyarwanda bukili kure cyane. Niba rero abantu baraharaye kwivuga
neza bagasebya abandi, babahererezaho ibyaha, bo
bakigira abere, ni ukuvuga ko ubwo bwiyunge budashoboka (muli iki gihe).
Ikinababaje ni uyu munyamakuru ali uwo mu kinyamakuru cya Leta kera bitaga
« Imvaho », none kikaba cyakwitwa « Impuha ».
Munyandiko ye rero
aravuga ko Sebatware yavugiye iyo Arusha ngo : « …abantu benshi bagombaga gupfa kubera ko FPR yari ifite abayoboke benshi… ».
Ibyo byanteye gukora iperereza, nasanze ibyo uwo munyamakuru yanditse ntaho bili
mu byo Bwana Sebatware yavuze. Ushobora kunyarukira Arusha cyangwa ugatuma Ambassadeur
wanyu ubayo akabasaba icyo bita « description »
y’amagambo yose yavuze : Ibibazo n’ibisubizo, kugirango nawe wirebere
ko ibyo wanditse ali impuha.
Kuli Kambanda,
Sebatware yavuze ko Kambanda yemeye icyaha kugiti cye ntabwo ali mwizina cyangwa
se programme ya MDR, kubulyo nawe
(Kambanda) atashoboye gusobanura ukuntu yateguye génocide. Bamuciriye urubanza bakurikije icyo bita « code
anglo-saxon » alibyo kuvuga ko iyo umuntu yemeye icyaha ahanwa
batamubajije ukuntu yakoze icyo cyaha. Iyo bishoboka ko yisobanura byali kuba
« code napoléonien ».
Abanyarwanda bose bari bakeneye, n’ubu barakeneye ngo bamenye abateje iyo génocide
aho kugirango babihindure « ubwiru ».
Uwo munyamakuru
arakomeza agira ati : « …abantu
bakwiye kumenyera MDR nk’uko bamenyera urupfu. Yarishe kuva muli 1959 … ».
Ibyo birerekana ko nta mateka y’u Rwanda azi, dore uko muli 1959 byali
byifashe muli make :
-
Ibintu bijya gucika habanje za meetings
ebyili z’ishyaka iyo kuwa 13/09/1959 i Kigali n’iyo kuwa 20/09/1959 i
Butare, imigambi yazo yali ukubiba umwilyane mu Banyarwanda no gutegura ibitero,
izo meetings se zakozwe na MDR ? !
-
Kuwa 1/11/1959, igihe Dominique Mbonyumutwa, akaba yali umwe mu ba
S/chefs batatu b’Abahutu mu gihugu icyo gihe,
yakubiswe n’insore nsore mu Byimana, ubwo byakulikiraga amagambo S/chef Nkusi
ya Nturo (mukuru wa Bwanakweri) yali amaze iminsi avuga ko Mbonyumutwa azapfa.
Izo nsore nsore zali izo muli MDR ? !
-
Kuwa 5/11/1959, Chef Mfizi yateje igitero i Kayenzi baica banatwika amazu
65.
-
Bukeye bwaho, i Nyanza ku murenge Gihisi, umutwa Rwevu na bagenzi be
bahabwa itegeko n’Umugaba w’Ingabo Nkuranga na Rukeba, kujya kwica Secyugu,
bamutsinda iwe munzu.
-
Uwo munsi na none ndetse n’uwakurikiyeho, hagabwe igitero i Mbuye na
Musambira, hapfa abantu 2 hanasenywa amazu 63.
-
Uwo munsi kuwa 7/11, Umugaba w’Ingabo Nkuranga mwene Nturo, watwaraga
ku Gasoro, amaze guhabwa uburenganzira na Kigeri V Ndahindurwa, Kimenyi
(umukarani w’Umwami), S/chef Kayihura na Butwatwa bali i Bwami, agaba igitero
cyali kigizwe n’abantu 1.500, batera Amarangara bakivugana Munyandekwe na
Sindibona n’abandi.
-
Na none uwo munsi mu Bumbogo, hagabwe igitero, bahatsinda umuntu umwe
banatwika amazu 15.
-
Kuwa 8/11/1959, Umugaba w’Ingabo Nkuranga na Rukeba batuma umutware
w’abatwa Harelinka kujya mu Bufundu kwica Mukwiye-Polepole, bamutsinda ku
gasozi kitwa Ngoma, we na murumuna we Muboyi.
-
Uwo munsi mu Kabagari, S/chef Benzinge ateza igitero i Kinihira banatwika
amazu 29 ; ubwo ntibashizwe, bahita bajya gutera Jean Utumabahutu, mwene
wabo wa Mbonyumutwa basanga yahungiye mu Bapadiri.
-
Na none uwo munsi nyine, mwalimu Sagahutu yarafashwe afugirwa mu nzu kwa
Kigeri V Ndahindurwa, aza kuhakurwa na Administrateur
« de Jamblinne » aliko yakubiswe bihagije.
-
Kuwa 10/11/1959, Chef Mbanda ya Senyamisange watwaraga muli Nyaruguru,
agaba igitero kigizwe n’Abahebyi, igitero kigahitana benshi ndetse
cyakurikiranye Abahutu bali bahungiye hakurya y’Akanyaru i Burundi barimo
Kanyaruka, murumuna we Renzaho n’abandi benshi.
-
Kuwa 11/11/1959, Chef Gashugi na murumuna we Rurangwa bateza igitero muli
Ndara, benshi barakomereka hanatwikwa amazu 60.
Nta bwo twabona akanya ko
kwandika ibyabaye muli uko kwezi konyine muli uwo mwaka. Ni ukuvuga ko igihugu
cyose cyahindutse umuliro n’amaraso. Ngira ngo wumvise neza abateye
n’abatangiye ubwicanyi abo ali bo. Tukaba tugirara ngo utubwire niba ibyo
bitero byaragabye n’iyo MDR uvuga.
Hali n’ibindi byinshi
byakurikiye. Tubwire rero ibitero bya MDR byabanjirije n’ibyakurikiye ibyo
tumaze kuvuga. Urirengagiza ko ibyo bitero alibyo byabaye imbarutso ya « Révolution
sociale » !
Uyu munyamakuru rero aribwira ko nta manza zabayeho ? Arashaka ko tuzamwereka uko izo manza zaciwe n’urukiko n’abagaragaweho n’ibyaha bw’ubwicanyi ? Ibyo tukubwiye bifite gihamya : Imanza zaciwe na « Conseil de guerre » (« Urukiko rwa gisirikari ») rwashyiliweho guca izo manza z’ubwicanyi. Ubwo kandi ntitukubwiye ibyabanje mu mezi ya 10 ishyaka UNAR limaze gushingwa, abantu bakubiswe bazirako batagiye muli ilyo shyaka (bimwe bise kubohoza byatangiye icyo gihe). Azanyandikire ansabe maze mugezeho izo manza, maze ajye areka gutomera mu bintu atazi ! Unamenye ko MDR nta bubasha yali ifite na buke bwo kugaba ibitero kuko itali ifite ubutegetsi. Sobanulira abasoma inyandiko zawe, niba ibyo bitero by’ubwicanyi byakwiliye igihugu cyose byaragabwe na MDR.
Ahali uraza kwitwaza ko byanditswe n’Abazungu. Niba ibyanditswe n’Abazungu ubihinyura, utange izawe nyandiko z’icyo gihe. Ngaho bwira Kayihura na Mungarulire na Rwangombwa bandike uko byagenze, bali abatware kandi bali barize amashuli yisumbuye ali n’abashefu. Uretse ko bashobora kwishyira aheza. (Dore ko abantu sinzi icyo bapfa n’ukuli).
Tukaba tugusaba ko wajya ubumbura umunwa (cyangwa ufata ikaramu) uzi ibyo uvuga. Amateka araho, urayirengagiza aliko ntuyahanagura ngo bikunde. Na Professeur Gamaliyeli Mbonimana wihaye guhimba amateka, ajye amenya ibyo yanditse mbere, ko adashobora kubihanagura ngo bimukundire. Mujye muvuga uko ibintu byagenze, atali ukubivuga mu bulyo bubashimishije, byo gushaka kwishyira aheza ; bene ibyo ntibizatuma Abanyarwanda bizerana kandi ngo biyunge.
Nyuma y’ibyo byose
habayeho ibindi bitero : Inyenzi zagabye ibitero bigera kuli 36 harimo
Igitero simusiga cyo muli Nshili kuwa 20/11/1960 n’igitero ruhekura-babyeyi
cyo mu Bugesera cyo kuwa 21/12/1963 cyiyobowe na François Rukeba n’umuhungu
we Jean Kayitana, Kabalisa na Sayinzoga Izo nyeshyamba watubwira ko zabalizwaga
muli MDR ? ! Abana b’Umwami kuva k’umugabo kugeza k’umwana
w’umuhungu wavutse uwo munsi, nyuma y’ibyabereye ku Rucuncu barashakicijwe
baricwa, abo nabo se bicwe na MDR ? !
Mbere yo kuvuga cyangwa
kwandika uzajye wiyibutsa unamenye amateka :
1.
MDR yaje ite ? Yavutse ali ishyirahamwe (asbl)
yitwa « Mouvement Social Muhutu »
mu wi 1957 kandi inafite ubuzima-gatozi, nyuma kuwa 18/10/1959 liba ishyaka :
« PARMEHUTU », amatwara yaryo ali « ukuzamura Abahutu »
bari barakandamijwe n’« Ingoma ya gihake » ndetse nagikolonize,
kugendera kuli « demokarasi » no guharanira « Republika »,
bigejeje muli Kamena 1960 haba congre
yiryo shyaka i Rwaza (Ruhengeri) bemeza ko ishyaka rya kwitwa « MDR-PARMEHUTU »,
ilyo shyaka ryabayeho kugeza muli Nyakanga 1973. Mu wi 1991 iragaruka aliko
yitwa « MDR » kuko Abahutu bari bamaze kujijuka mu bitekerezo.
2.
Amatwara ya MDR yi 1959 yari kwipakurura « ubuhake »
n’ubwicanyi bw’agatsiko ka Batutsi bali bibumbiye muli UNAR, « demokarasi » alibyo ubutegetsi bushingiye ku matora
y’abaturage na « Republika »
none iy’ubu ikorera i Kigali muli FPR yo yabaye « mpemuke-ndamuke », kandi na none yemeye « ubuhake »
n’ubwicanyi bwa FPR nicyo gituma isigaye yiyita « MDR igendera ku mpinduramatwara ». Iyo « MDR igendera ku
mpinduramatwara » za FPR niyo wemera kuko ili muli Leta mwise iy’Ubumwe
(bwa FPR). Ese ko tubona ibintu birushaho gusenyuka (kuzamba) abo uvuga bubaka
igihugu nibande ? Bo bubaka basenya ? ! Wenda n’iyo majyambere
agezweho ! ! !
Tubihere hasi kugera
hejuru. Koko Bwana André Sebatware « yaba » ataravugishije ukuli
« niba » yaravuze ko « MDR
Power » itabayeho. MDR Power
iyo yabayeho by’« icyivugo »
cya MDR ishaka kwereka ko irushije ingufu iya Twagiramungu bitaga « amajyojyi ».
Ilyo jambo « power » mu
cyongereza ntilivuga « kwica » cyangwa se « Hutu », « Hutu-pur »,
« Hutu-extrémiste » nkuko
bamwe bitewe ninyungu zabo bihaye kuriharabika, ahubwo bivuga « ingufu »,
« imbaraga » !
Mureke kujijisha Abaturage
cyangwa abatazi urulimi rw’icyongereza : Abasore b’Inkuba bajyendaga
bivuga ko « bafite power », ijambo ly’icyongereza ; hanyuma
murajijisha mubyita « PAWA »
kugirango mwerekane ko bifite icyo bivuga, cyane cyane « gutegura
ubwicanyi » ndetse n’« ubwicanyi » ubwabyo.
Igihe ya nama yo ku
Kabusunzu yabaye kuva kuwa 23 kugeza kuwa 24 Nyakanga 1993 yakuragamo Faustin
Twagiramungu mu bukuru bwa MDR, ubwo MDR icikamo kabili, Twagiramungu yagize
icye gice cy’abantu bake, urebye batali barenze na 200, ali ukuvuga ko
yasigaranye abantu b’iwabo (nabo si bose), nabo bake. Abasigaye baba mu gice
bise icya Karamira n’abandi… ba Donat Murego, Dismas Nsengiyaremye (ni we
wari uyoboye iyo nama) nawe ntiyali mu gice cya Twagiramungu. Ubwo rero icyo
gice bise icya Nsengiyaremye - Karamira, kandi ni na byo koko, kuko basigaranye
Ibiro-nyobozi bya MDR.
Ubwo habaho guhiganwa buli
gice cyereka ikindi ko alicyo gikomeye ; ubwo abo ku ruhande rwa
Nsengiyaremye - Karamira bakavuga ko « bafite power ».
Ilyo jambo power lyari limaze iminsi
likoreshwa ku muntu wese ufite imbaraga, ngo : « Kanaka afite power ». Ali ukuvuga ko akomeye. Ndetse
ahanini balikuye ku iyamamaza (publicité)
y’amabuye y’isitimu n’amaradiyo
yo kwa Ramji, wasangaga ibyapa mu mujyi wa Kigali ndetse n’ahandi byanditseho
« power » iruhande rw’ayo mashusho y’amabuye « National ».
Icyo gice cya MDR cyivugaga ko gifite power
kurusha abo kwa Twagiramungu.
Ikindi twamenyesha abazi kuvuga no kwibuka, bamenye ko urubyiruko (jeunesse) rwa MDR rwitwaga « Inkuba » (JDR) rwali runafite « ubuzima-gatozi » (« personnalité juridique »), nta bwo bitwaga « Power ». Nta n’inyandiko n’imwe yo mu biro bya MDR bavugaga ko yitwa « Power ». Byabaye ikintu cy’igihimbano abasore bivugaga ko « bafite power », bashaka kwereka Twagiramungu ko bamurusha « abayoboke » (ali zo mbaraga = power).
Bwana André Sebatware yali
mu kihe gice ? Turibaza ko yali mu gice cya ba Nsengiyaremye - Karamira.
Nyuma rero aho « Power »
bayihereye igisebo, bavuga ko ali yo yishe abantu, ubwo Sebatware bimutera
impungege.
Aliko kandi, uyu « munyamakosa »
nduzi ko atali amakuru, yali akwiye kwibuka ko ilyo yica bavuze cyane ko
lyakozwe n’Interahamwe n’Impuzamugambi bya MRND-CDR. Nigute se noneho ubu
avuga ko ali MDR yibarutse « power » igakora ibara muli Mata, Gicurasi na Kamena 1994 ?
Ubwo ubutaha azavuga ko ali Abakombozi ba PSD bakoze ayo mahano, dore ko yose
ali amashyaka ahanini agizwe n’Abahutu ! Ibi bigashaka gushyira icyaha ku
Bahutu bose nkuko bakunze kubita muruhame « Ibipinga ». Halya ilyo
jambo « Igipinga » lya zanywe na MDR ? !
Ubutegetsi ba FPR bwemera
ko muli Komini ya Giti (Byumba) aliho honyine (muli yamataliki 1994) hatabaye génocide,
aliko ntibyabujije abaturage (b’Abahutu) baho kwicwa muli ayo mataliki ndetse
baza kubashyingura mu icyubahiro (kumugaragaro) na bayobozi ba FPR muli icyo
gihe byali bikomeye. Ko bizwi ko batishwe n’Interahamwe za MRND baba barishwe
na MDR ? ! Député (wa FPR)
Burakari icyo gihe yari Bourgmestre
w’agateganyo w’iyo Komini yishwe arashwe (atakiri Bourgmestre
ahubwo ali mu Nteko Inshinga Amategeko) azira kumenya uko urupfu rwabo bantu
rwagenze, nawe se yarashwe na MDR ? !
Muli ayo mataliki
y’ubwicanyi muli 1994 habayeho itsembatsemba mu nkambi z’impunzi : Zoko
(Byumba) na Nyacyonga (Kigali), birazwi ko ubwo bwicanyi butakozwe
n’Interahamwe, ni MDR uvuga ko yi barutse power
aliyo yakoze ayo mahano ? !
Ikindi kandi, tuvugishije
ukuli, FPR-Inkotanyi (APR) yishe abangana iki, kuva kuwa 1/10/1990 kugeza ubu ?
Halya ibyayo si ubwicanyi ? Niba bavuga ko ali ukwihorera, uwihorera ntaba
yishe ? Halya mu Rwanda rw’ubu hali itegeko lyo kwihorera bidaciye mu
Nkiko ? N’urukiko ntirutanga uruhusa rwo kwihorera.
Harya umuntu naterwa akitabara ni we uzaba akosheje ?
Ngo bishe impinja ! ? Igihe FPR/APR itishe impinja ni lyali ?
Baza Bernard Makuza agusobanulire rapport y’ubwicanyi
ili muli enquête yakoze igihe haba
ubwicanyi mw’ijoro ryo kuwa 17 rishyira kuwa 18 Ugushyingo 1993 (nyuma
yamasezerano yabereye Arusha) muli S/Préfecture ya Kirambo (Ruhengeri) mu
karere bise « zone tampon ».
Na none umubaze nyirabukwe, muka nyakwigendera Elie Ntarikure, nabo balikumwe
(halimo n’abana) uko byabagendekeye nyuma y’« Intsinzi » !
Nonese kandi ko muvuga ko mu Rwanda hali imfubyi nyinshi, zasigaye zite ?
Ni abazutse ? Bali bafite ubushobozi bwo guhunga kurusha ba se na ba nyina ?
Abiciwe muli Congo bo nta n’imfubyi basize ! Niho habaye « itsembatsemba »
ureke iby’abanyamakuru babogamye kugira ngo batabica, cyangwa ngo babarebe
neza. Hali ugushakira « umuramuko mu binyoma » ?
Niba FPR yibwira ko ali yo
ifite « ukuli », si ngombwa « kugerekaho ibinyoma ».
Ufite urubanza rwiza ntagerekaho ibinyoma kugira ngo ukuli kwe kwumvikane.
Naho kubyerekeye kumategeko
y’Imana ufite ayo wemera wibandaho kandi bavugako amategeko y’Imana yose
areshya aha turashaka kuvuga ko wirengagiza itegeko litubuza « kubeshya no
kubeshyera abandi », hali n’ikindi ivanjili ntagatifu itubuza :
« Gushinja bangenzi bacu ».
Wowe rero wihaye gucira abandi imanza ubasabira ibihano ku Imana nkaho uyirusha
kumenya abakiranuka n’abadakiranuka. Uvuga ibyo aba yishe itegeko liruta
ayandi livuga ngo : « Kunda
mugenzi wawe nkuko w’ikunda ». Wowe rero uraregera Imana nkuregera
DMI. Ko wihaye kuvuga iby’ubwicanyi n’abicanyi abo ushaka kuvuga nibande ?
Ubushaka kubavuga bose ? Umwicanyi niwo mwabyanditseho naho uwo muhishira
igihe kizagera agaragare kandi uhishira umurozi akakumaraho abana.
Banyarwanda rero nimureke
kubeshyerana no kwirengagiza ukuli, mubone uko mwiyunga. Bitari bimwe bya Paul
Mbaraga usaba « imbabazi » abamukoshereje… (bamwiciye abantu be
kandi ndetse bamukuza ku kazi ke kuli radiyo Deutsche
Welle i Köln). Agakomeza avuga ko ibyo yavuze ali uko yali « umunyamakuru »,
nk’aho uwo mwuga ali ukubeshya. Ubu rero na we Ndamage urabeshya, nibabikubaza
uziregura uvuga ko wali « umunyamakuru ».
Ikibabaza cy’Abanyarwanda
ni ko batajya bibaza ko ibintu bishobora guhinduka, kandi bihora bihinduka
babibona. Turekeye aho tuzongera tukubwire ibindi ubutaha.
Tukwifurije uyu mwaka
mushya muhire uzakubere, uretse uwa mata n’ubuki, uzakurinde kubeshya,
kubeshyera abandi no kuvuga impuha.
Massai House
N.B. Bwana Frank Ndamage, byaba byiza udushubije kugirango tumenye ukuli kwawe aho guherereye maze turusheho kwugurana ibitekerezo, bitali mubulyalya. Niba hali undi ufite ipfunwe nawe ashobora kusubiza.
Ubutaha nzandikira MDR ikorera i Kigali muli FPR, ubu ntikili MDR tuzi isigaye yiyita « MDR ingendera ku mpinduramatwara ».